FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)
1.NEDEN
VE NASIL?
Stefan
Zweig 1943 yılında yazmış olduğu ‘Dünün Dünyası’ isimli kitabından alınan
cümleler Fütürizm akımının neden ortaya çıktığını kısaca özetlemek için
yeterlidir. “Kesintisiz ve durdurulamaz
bir ilerlemeye duyulan inanç, gerçekte ve o dönemde dinden daha güçlüydü;
insanlar ‘ilerleme ’ye Kutsal Kitap’tan daha çok inanıyorlardı. Bilim ve
tekniğin gündelik hayattaki şaşırtıcı gelişmeleri de onların bu inançlarını
haklı gösteriyordu.”
Zweig’ın bu ifadesinin yanı sıra dönemin en önemli hayatı kolaylaştıran icatları olan evlerde musluk, kalorifer, elektrik, asansör, telefon, sokaklarda tramvay, otobüs ve yeraltı trenleri, gramofon, radyo, telgraf, ucuz resimlerle süslü dergiler de fütürizm sanat akımının doğmasına yardımcı olan diğer etkenlerdir. 1909’da manifestonun yazılmasına etki eden olay, Bleirot isimli bir İngiliz’in, 25 Temmuz 1909’da Calais kentinden İngiltere’nin Dover Limanı’na uçarak Manş’ı geçmesidir. Ulaşım dünyasında diğer bir önemli gelişme ise İtalya’nın önemli bir sanayi şehri olan Torino’da, 1889 yılında FIAT kurulmasıdır (İtalyan Otomobil Fabrikası - Fabbrica Italiana Automobile Torino-Torino’nun,). Ulaşım dünyasındaki bu olay, fütürist akımın İtalya’da da doğmasını sağlar.
Aktivist
bir kişiliğe sahip olan Marinetti fütürizmi ‘gelecek’ olarak tanımlar.
Öncesinde sanatçı fütürizme dinamizm ya da elektrik ismini koymak istese de
daha sonra fütürizm ismine karar verir. İtalya’nın geçmişten bağlarını
koparabildiği takdirde ileriye doğru bir hamle yapabileceğini düşünür. 1
2.FÜTÜRİZM
(GELECEKÇİLİK)
20.yüzyılın
başlarında (özellikle 1909 ile 1920
arasında) İtalya’da ortaya çıkmış bir sanat akımıdır. Kurucusu İtalyan
şair, romancı, oyun yazarı ve yayın yönetmeni Filippo Tommaso Marinetti’dir. İtalya'da
ortaya çıkan bu akım, daha sonra tüm Avrupa'ya yayılmıştır. 1909’da Marinetti Paris’te
“Le Figaro” gazetesinde yayımladığı ''manifesto
futurisita'' (Fütürizm Bildirisi), fütürizmin bildirisidir. Fütürizm akımını
takip edenler her türlü sanat alanında; özellikle resim, heykel, seramik,
grafik tasarım, iç mimarlık, sanayi ürünleri tasarımı, edebiyat, müzik,
tiyatro, film, tekstil, moda, mimarlık ve gastronomi alanında eserler vermişlerdir.
Fütürizm,
modern yaşantın verdiği heyecanlardan doğan bir akımdır, yenileşmenin tüm
olanaklarına açılan bir yönelmedir. Geçmişteki estetik değerleri ve gelenekleri
tümüyle reddeden, dünyanın geleceğinin modernlik olduğunu iddia eden
fütüristler sanatta sürekliliği, değişkenliği, hareketliliği
savunmuşlardır. Yani fütürizm, yaşamdaki sürekli değişimin sanata da yansıması
gerektiğini vurgular. Fütürizm akımı, (gelecekçilik) geleneksel sanat
anlayışına karşı çıkarak, yeni anlatım yollarının ve biçimlerinin bulunması
gerektiği görüşünü benimser; sanatın her dalına makineyi, hızı ve dinamizmi
sokmak ister. Fütürizm, bir bakıma makineye olan hayranlığın türküsünü söyler.
1909’da
yayımlanan bildiride, ''Bizler müzeleri, kütüphaneleri yerle bir edip ahlakçılık
gibi bütün yararcı korkaklıklarla savaşacağız.'' ifadeleri yer almaktadır. bu,
geçmişin bütünüyle reddi anlamına gelmektedir. Aynı bildiride, ''Biz dünyadaki
gerçekten sağlıklı tek şeyi, yani savaşa ve ölüme götüren güzel düşünceleri
yüceltiyoruz.'' sözleri, siyasal alanda o dönemde gelişen faşizmden yana bir
tavrın da açık gösterisi oluştur. Süratin (hızın) üstünlüğünü iddia ve ilan
eden Marinetti, bir yarış arabasının, Yunan heykelinden (Samothrake Zaferi)
daha güzel olduğunu belirtmiştir.
İtalyan
fütüristler, bildirilerinde savaşın dünya sağlığı yönünden gerekliliğini,
makineye karşı duydukları hayranlığı, hızın güzelliğini dile getirdi. Mussolini
faşizminin peşine takılarak, kadın düşmanlığını yüceltmişler; müzelerin,
kütüphanelerin yıkılmasını önermişlerdir. Neredeyse, İnsanlığın tüm kültür
birikimine savaş açmışlardır. “Kelimelere özgürlük” düşüncesiyle hareket
eden bu sanatçılar, geleneksel şiir anlayışını terk ederek şiirde serbest nazmı
savunmuşlar, ölçü, uyak, nazım biçimi ve geleneksel dilbilgisi kurallarını
dışlamışlardır.
Rus
fütüristleri bunların tersine, savaşa karşı olmuşlar, kadın-erkek eşitliğini
savunmuşlardır. Makineleşmenin, sanayinin yanında yer almakla birlikte makineyi
kullananın, üretici güçlerin toplumsal ve düşünsel olarak destekleyicileri
olmuşlardır. Fütürizmin Rus Edebiyatındaki temsilcisi Vitaclimir
Mayakovski’dir.
Türk
edebiyatında Nazım Hikmet fütürizmden etkilenmiştir. Serbest şiiri benimsemesi,
kimi şiirlerinde “makineleşme İsteğini” dile getirmesi ve Resimli Ay adlı
dergide “Putları Yıkıyoruz” adlı yazı dizisinde geleneksel Türk şiiri ve bu
şiirin ozanlarına tavır alması, ondaki fütürist etkileri açıklar.
2.1. FÜTÜRİZMİN GENEL ÖZELLİKLERİ
·
Değişen dünya şartlarına ayak
uydurabilme, bu görüşün temel prensiplerinden biridir. Amaç, bu yaşama tarzını
sanat eserlerinde de vücuda getirebilmek, geleneksel yapısıyla süregelen ve
uyuşuk yapıda bulunan edebiyatı modern hayatın şartları ile donatmaktır.
·
Fütüristlerin sanat anlayışlarının
temelini dinamizm oluşturur.
·
Cesaret, isyan, kavga, cüret, hız gibi
anahtar kavramlarla şekillenen şiir dünyası, sanayileşen ve makineleşen yenidünya
düzeninin sanat eserindeki yansıması hâline gelir.
·
Devamlı olarak değişme içerisinde olan,
makineleşme ile artık eskisinden farklı bir şekilde yaşanılan dünyanın
insanlığa sunduğu bu yeni ortama sanat eserinde bir nevi yüceltme duygusu
yaşatılır. Toplumlara, okuyucuya sanat eseri ile verilen mesaj; makineleşmenin,
hızın, mücadelenin kutsallığı ve güzelliğidir.
·
Değişen dünya yapısının yüceltildiği ve
farklı bir hayat tarzının yansıtıldığı bu sanat anlayışında, gelenekten gelen
görüşler de tümüyle reddedilir.
·
Şiirin şekil unsurları bağlamında
bilinen tüm kalıplarda şiirden çıkarılır. Şiir dili, sanatkârane olmaktan
çıkarılmış, mekanik sesler ve orkestra ahengi sanat eserine getirilmiştir.
·
Diğer türlere nazaran, etkisini resim ve
şiir alanında daha yoğun göstermiş olan bu akım, Rus edebiyatında da özellikle
Mayakovski oldukça rağbet görmüştür. Türk edebiyatında ise Nazım Hikmet.
·
Benimsediği dünya görüşü ve sanat
anlayışı ile sürrealizm ve dadaizme zemin hazırlar.
·
Genel olarak fütüristler, savaş, kavga
gibi saldırgan hareketleri içeren konuları ele alırlar.
·
Evrenin hareketi ve canlılığı, resimde
dinamik bir duyurma hâlinde verilmelidir.
·
Hızın, süratin güzelliği vurgulanarak
uçaklara, arabalara, trenlere övgüler yağdırılır.
·
Eserlerinde mantıklı cümleler kurmayı
reddeden fütüristlerin parolası, “sözcüklere özgürlük”tür.
2.2
EDEBİYATTA FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)
Fütürizm'in
kurucusu Marinetti, Avrupa’da birçok yazarı etkiledi.
Çok
genel bir özetlemeyle söylenirse, bu yenidünyayı yansıtmada yetersiz kalan şiir
dili hedef alınıyor, dille özgürce oynama hakkı savunuluyordu. Fütüristler,
içerik düzeyinde ise teknolojik gelişmelerle, ulaşım ve iletişim araçlarıyla birlikte
gelen yaşantıyı ve kalabalığı, sokağın seslerini şiire sokmak istiyorlardı.
İtalyan Fütüristleri bunu savaş ve giderek faşizm yanlısı bir tutum takınmaya
kadar vardırdılar.
Fütürizm,
Rusya’da ise kendine özgü bir renge bürünmüştü. Rusya’da Velemir Hlebinikov ve
Mayakovski fütürizme yöneldi. Rus fütüristlerin her biri kendi bildirgelerini
yayınladı; ancak Puşkin, Tolstoy ve Dostoyevski bunu reddetti. Şiirde sokak
dilinin kullanılması istendi. 1917 Ekim Devriminden sonra da fütürizm akım
güçlendi. Mayakovski’nin ölümüne kadar etkisini sürdürdü.
Başka
ülkelerde etkisi edebiyatı izleyen çevrelerle sınırlı kalan akımlar, onların
elinde toplumsal işlevler üstleniyordu. Rus Fütüristleri, hem politik bakımdan,
hem sanat anlayışı açısından İtalyan Fütüristlerinden ayrılıyorlardı ve kendi
anlayışlarını dönemin resim alanındaki akımından da etkilenerek ”kübo-fütürizm”
olarak adlandırıyorlardı.
“Kübo-Fütürizm, diğer
adıyla Rus Fütürizmi, 1913 yılından itibaren Rusya'da Kübizm'e etki eden ve
geliştiren, Rus fütürizminin temel okuludur. Kübo-Fütürizm, Kübizmin formları
ve Fütürizmin dinamikliğini esas almıştır. Kazimir Malevich, Kübo-Fütürizm
tarzını geliştiren kişidir. Bu tarz, 1912 yılında imzalanan ve 1913 yılında
yapıldığı bilinen The Knife Grinder (Bıçak Bileyici) adlı eserinde görülebilir”
Estetik
kalıpların yok edilişi çoğunlukla modern konulara kaba gereçlerle paylaşmalarını
sağlarken, kültür tekeli kurmaya yönelik oluşlarından dolayı Lenin’in
kendilerine ihtiyatla bakmasına karşın, Proletaryanın hizmetine girdiler.
Fütürizmin en olumlu yanları LEF ile Aseyev, Mayakovakiy, Pasternak’ın kişisel
yapıtlarına yansımıştır.
Türkiye
edebiyatında fütürizmin etkisinde bazı ürünleri, Rusya’da bulunduğu yıllarda
(1922-1928) Nazım Hikmet kaleme aldı. Mayakovskiy ve başka fütürist şairlerin
bir takım öz ve biçim yeniliklerini benimseyen şair; İtalyan ve Rus
fütürizminin özellikleri olan özgür nazım tekniği, teknoloji hayranlığı (demir
raylarda koşan demir beygir, asma köprüler, elektrikli tezgahlar), hızın
güzelliği, çalışan kadının yüceltilmesi gibi öğeleri kullandı (“Makinaşmak
istiyorum”, “Sanat telakkisi” gibi şiirler). Ancak Nazım Hikmet’te fütürizmin
etkisi uzun sürmedi.
İtalya'daki
fütürizm akımına uyan ilk şiir antolojisi 1912’de yayımlandı. Fütürizm, faşizm
ile özdeşleşti ve 1920’lerin ortalarına doğru etkisini yitirdi.
*Şiirde
temel öğeler cesaret, cüret ve isyandır,
*Edebiyat
durgunluktan ve uyuşukluktan sıyrılmalıdır. Edebiyatta işlenecek konular
saldırgan hareketler, kavga ve dövüştür.
*Ancak
kavga güzeldir. Saldırgan niteliksiz bir şaheser olamaz. Şiir tanınmayan ve
bilinmeyen güçlere karşı saldırgan olmalıdır.
2.2.1
EDEBİYATTA FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK) ÖRNEKLERİ
PİSTON
Gürültüler
arasından Dan… Dan… Gelir bir ses uzaktan Makinenin gürültüsü Pistonun
gümbürtüsü Piston… Ton… Ton… Ton Piston… Pis…Ton… (F.T. Marinetti)
MAKİNALAŞMAK
trrrrum,
trrrrum,
trrrrum!
trak
tiki tak!
makinalaşmak
istiyorum!
beynimden,
etimden, iskeletimden geliyor
bu!
her
dinamoyu altıma almak için çıldırıyorum!
tükrüklü
dilim bakır telleri yalıyor,
damarlarımda
kovalıyor oto-direzinler lokomotifleri!
trrrrum,
trrrrum,
trak
tiki tak
makinalaşmak
istiyorum! (Nazım Hikmet)
2.3.
TİYATRODA FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)
Fütürist
Tiyatro, mekanik tiyatro biçimi olarak, sirk ve kabare tekniklerini, ışık ve
şok etmenlerini, fotomontajı, mekanik baleyi, gürültü müziğini, anlamdan yoksun
soyut şiir okumayı içerir. Fütürist Tiyatro'ya göre, birbirinden kopuk
ritimlerin iç içe geçmesi, hız ve dönüşümün sentetik birleşimi, yaşama egemen
yasaları en iyi biçimde çizebilecekti; "gerçek fütürist ruha uygun gösteri
ve anlatım biçimleri" bunlardı. "Tümden yaratma boşluğuna dinamik
sıçrama" olarak sahne, "mantık dışı" ve "gerçek dışı"
biçimlendirilecekti; tüm geçmiş drama biçimlerinin sözel yapısından
özgürleşerek "mantık dışı tartışma"ya yer verilecekti; sahne
tasarımında devrim yapılarak "çok boyutlu fütürist uzay sahne"
kurulacak, plastik ışıklama uygulanacaktı. Fütürist Tiyatro'nun temel savları
çeşitli fütürist bildirilerde ortaya konmuştur.
1915'te
Marinetti ve arkadaşları "Fütürist sentetik tiyatro" deneyini
yaptılar. “Bu tiyatro, birkaç dakikaya sıkıştırılmış gösterilerden oluşuyordu.
Bu kısacık gösterilerde çeşitli durumlar, olaylar, duygu ve düşünceler, çoğu
kez sembollerle dile getiriliyordu. Amaç, makineleşme dönemi toplumunun
dinamizmini yansıtmaktı. 76 kısa oyun, 1915–16 yıllarında Sintesi adı altında
basıldı.” (Şener, 1998:240)
“Bu
oyunlar birçok İtalyan kentinde sergilenmiştir. Bu oyunlarda ise geleneksel
olay gelişimi yerine kopuklu sahneler göze çarmaktadır. Bu sahneler mantık dışı
bir düzen içerisinde ve aynı zamanda eş zamanlı olarak yer aldığı görülür. Aynı
zamanda oyun kişilerinin nitelikleri de en aza indirgenmiş, söz yerine ise
simgesel ışıklama kullanılması tercih edilmiştir2.”
“Fütürizm,
bir tiyatro akımı oluşturmamakla beraber, sahnede plastik anlatıma ve harekete
verdiği önemle, oyuncu ile seyirciyi kaynaştırma girişimi ile eşzamanlılık ve
çok odaklılık deneyimleri ile çağdaş tiyatronun gelişimini etkilemiştir.
(Şener, 1998:240)
Fütürizm, tiyatronun gelişimiyle, özellikle deneysel
ve öncü tiyatro ile ilgili önemli yenilikler getirmiştir:
1. Fütürist gösteriler, salon ve sokak etkinlikleri,
kitle etkinlik biçimleri olarak büyük teyatral etki yaratırlar. Protesto eylemi
burada bir sanatsal eylem olarak görülür; skandallar, son derece hızlı gelişen
dinsel törenler gibi estetize edilirler: Kışkırtıcı ve kültüreleştirel
bildirgelerin, eylem stratejilerinin okunması, kalabalıkların karmaşa
içerisinde birbirine düşmesini sağlar; her yerde gürültü, kavga egemendir;
nesneler havada uçuşur, taşkın giysili insanlar pankartlar taşıyarak bir
tiyatro geçidi sunarlar. Burada izleyiciler de katılır oyuna. Bu etkinliklere
katılan herkes için güncel yaşam bir tiyatrodur. Bu biçimler, dada akımı tarafından
benimsenir; daha sonra, 60’lık yıllarda, bunlar sokak tiyatrosu olarak çıkar
karşımıza.Bu eylem sanatının yaratıcısı, her şeyden önce, Marinetti’dir.
2. Varyete ve müzikhol tiyatrosu. Geleneksel tiyatro
kültürüne karşı geliştirilmiş, polemiğe büyük bir eğilimi olan, değişik bir
tiyatro modelidir bu: Bu tiyatroda içine kapalı düşünen izleyici bir şokla
uyarılır, düşünmesi önlenerek, sinirsel bir heyecan yaratılır; geleneksel
içedönük kültür yerine, sıradan ve saldırgan dış çekicilikler önplana çıkarılır.
Klasik yazın tiyatrosu geleneğine karşı, bütün çağdaş teknik (lm,projeksiyon)
ve sanatsal araçlar (akrobasi, ilgi çekici gösteriler) kullanılır. İzleyici
günlük yaşamda karşılaştığı etkilere, büyük kentlerdeki yaşamın hızlı akışına
hazırlanarak, bunlara uyum sağlaması amaçlanır. Özellikle Rusya’daki öncü
sanatçıları etkilemiş olan Marinetti’nin Variete adlı bildirgesi, bu tiyatro
biçimini son derece iyi tanımlar. Burada söz konusu olan, bu tiyatronun
temelini oluşturan ve karşılıklı olarak birbirini tamamlayan fütürist
tiyatronun iki yapısal öğesidir: Bunlar montaj ve eşzamanlılık ilkeleridir. Bu
iki ilke ile fütüristler, çağdaş yaşam gerçekliğini yansıtmak ve izleyiciye
“yeni bir fütürist duyarlılık” kazandırmak isterler.
3. Özellikle Enrico Prompolini (1894-1956),
Fortunato Depero (1892- 1960) ve Giacomo Balla (1871-1958) tarafından
geliştirilen fütürist deneysel tiyatro. Burada bir sanat biçimi olarak tiyatro
korunmakta, ancak deneysel estetiğinden dolayı geleneksel tiyatro ile bütün
bağlarını koparmaktadır. Sahneyi tümüyle teknik araçlarla donatmayı amaçlayan,
oyunculara yer vermeyen, gürler ve nesnelerin bulunduğu, ışık, ses ya da renk
oyunu olarak gerçekleştirilen bir tiyatrodur bu. Bu tiyatro türü, görsel
sanatlara çok yakındır ve daha sonra ortaya çıkacak olan gösterim sanatının
gelişiminin ilk biçimi olarak da görülebilir. Fütürizmin gelenekle tümüyle
kopardığı bağlar, burada sanat biçimi içine alınmıştır.
4. Fütürist tiyatro için son derece tipik olmasına
karşın, uygulamada önemli bir yer tutmayan, Fedele Azari’nin 1918 yılının ilk
yazında gerçekleştirdiği uçuş tiyatrosu. İtalyan ordusunda pilot olarak
çalışmakta idi Azari ve bu konudaki düşüncelerini Nisan 1919 tarihinde
“Fütürist Uçuş Tiyatrosu” bildirgesinde dile getirmiştir. Fütürisitlerin makineye
ve tekniğe duydukları hayranlık, tutarlı bir biçimde Azari’nin uçuş tiyatrosu
ile üretime geçirilmiştir. Azari, kendi taslağımı şöyle tanımlar:
“Biz fütürist pilotlar, yeryüzüne dik olarak
yükseklere uçmayı ve dikey olarak hiçliğe yapılan düşüşleri, merkezkaç kuvveti
vücudumuzu oturduğumuz küçük koltuğa bastırırken, isteğin verdiği sarhoşluk ile
dönüşler yapmayı ve bizi, hiçlik içerisinde bulunan, dönen merdivenlere
sürükleyen sarmal biçimli hava akımlarına bırakmayı severiz: Sürekli daha çok
zevk veren keskin dönüşleri iki, üç ya da on kez yinelemeyi, burgu dönüşü
yaparken kanatlara dayanmayı, burgaç biçimli uçuşları, kayarak uçmayı, uzun
uçuşlarda ölü yaprak gibi kendimizi salıvermeyi, soluk kesici sayısız ters
dönüşlerde kendimizden geçmeyi, kısaca yuvarlanmayı, sallanmayı ve
uçaklarımızla havada dev bir yeldeğirmeni çizerek, gökyüzünde görünmez
trapezler üzerinde dönmeyi severiz. Biz fütürist pilotlar uçak yardımıyla,
karmaşık ruh durumlarını dile getirebilecek yeni bir sanat biçimi
yaratabiliriz. Biz pilotlar, kendi duygularımızı ve şiirselliğimizi
uçaklarımızın sallanışı ve çeşitli yönlere yapılan hızlı gidiş gelişlerle
gökyüzünden aşağılara haykırırız; bu arada attığımız taklalar, doğaçlama
hiyeroglier ve garip evrimler bu olaydan aldığımız zevkin ritmine uygun olarak
gerçekleştirilir. Uçarken yarattığımız sanat biçimi dansa benzer; ancak
görkemli arkaplanı, ulaşılamaz dinamizmi ve örneğin, mekânın üçboyutunun
kullanılması gibi sağladığı değişik olanaklar, bu sanat biçimini danstan daha
üstün kılar. (…) Bu tür anlatımlar ya da gösteriler iki veya daha çok uçakla
yapıldığında, bütün bir diyalog ve dramatik eylem gerçekleştirilebilir.
Örneğin, izleyici uçaklarla yapılan bir karşılaşmayı izlerken, rakiplerin
değişik tutumlarını gözleyerek pilotların duygularını anlayabilir; insan
saldırıda bulunan tarafın sıçrayışlarını, sarmal biçimli yükselişini saldırı
ile karşılaşan pilotun kediyi andırır ya da açık saldırgan, duygusal ya da
dikkatli taktiklerinden ayırabilir. Ancak, bu, uçuş anında olası anlatım olanaklarının
yalnızca bir yönüdür. Bir başka deyişle, şimdiye dek sanat dışı amaçlarla
kullanılmış olan anlatım olanaklarını sanatsal olarak birleştirerek, yeni bir
akrobasi ile hava sanatı yaratmak istiyoruz.(…)
2.4.
RESİMDE FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)
Fütürizmde
yapılmak istenen şey, evrendeki hareketin bir anını tesbit etmek değil;
hareketin kendini duyurmaktır. Bu akımın en önemli özelliği, her şey hareket
halindedir ve değişmektedir. Hareket halindeki varlıkların gözde bıraktıkları
etki algılanıncaya kadar hareket yeniden değişir. Bu nedenle koşan bir at, dört
değil, yirmi ayaklıdır ve ayakların hareketi de üçgen biçimindedir. Çok çabuk
hareket eden bir insan veya cisim, çizgilerini hava içinde eritir. Bu yüzden
gözlerimiz, onun yapısını fark etmez. Çok çabuk hareket eden cisim sanki
parçalanmış moleküller halindedir. Bu bilimsel gerçek Fütüristlerin sanat
görüşü olmuştur. Bunlar daha çok fırtınalı denizler, son hızla giden
otomobiller, dansözler gibi hareketli konuları seçmişlerdir. Resim sanatında bu Akımın önemli
temsilcileri: Umberto Boccioni, Giacomo Balla,
Severini'dir.
Bu
akım her şeyin sürekli değiştiğini sonucunda hareketin yaşamın en önemli
gerçeği olduğunu savunur. Bir hareket algılanıncaya kadar yeni bir harekete
geçilir. Hareket yaşamın kaynağıdır. Resim sanatına yeni, dinamik bir ruh
kazandırmak istemişlerdir. Hareketi vermek için de nesneleri parçalara
ayırmışlar, çizgileri üst üste getirmişlerdir. Her şey hareketi vermek için
kullanılmıştır. (Boccioni,Severini)Konu olarak hareket eden nesneler resmedilmiştir.
Bir
oda içinde bakarak balkondaki bir kişiyi resmederken, ancak pencere
çerçevesinin bize izin verdiği kadarı ile görüş alanımızı sınırlamıyoruz.
Bilâkis balkondaki adamın görüp yaşadığı duygularını, çevresiyle vermek
istiyoruz. Caddenin gürültüsü, sağda ve solda derinliğine giden evlerin
sırası..." Görülüyor ki Fütürizm, kendine amaç olarak objeyi değil,
insanın iç yaşantısını ele alıyordu. Yani ruh durumu resme giriyordu.
2.5.
MÜZİKTE FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)
“Yıllardan
1901. Gençliğinde Leonardo Da Vinci’nin Son Yemek tablosunun restorasyonunda
çalışmış bir ressam olan ve aynı zamanda müzikle de uğraşan Luigi Russolo bu
akımın müzik dalına hayat veriyor. Derken Filippo Tommaso Marinetti ile arkadaş
oluyor ve 1913′te “Gürültünün Sanatı” manifestosunu yayımlıyor. Aslında kendisi
için elektronik müziğin ilk teorisyenlerinden diyebiliriz. “Gürültünün Sanatı”
ise aslında Russolo’nun fütürist besteci arkadaşı Francesco Balilla Pratella’ya
yazdığı bir mektup. Russolo’ya göre insan kulağı hız, enerji, gürültü ve urban
endüstriyel sese alışık hale geldi, hatta bu yeni ses paleti beste ve müzikal
alet anlayışına yeni bir anlayış getiriyor. 20. yüzyıl müzik anlayışına
bambaşka ve önemli bir bakış getiren bu manifesto ile de Gürültü Makinası
doğuyor. Russolo’nun “Intonarumori” adını verdiği gürültü makinası bizim
düşündüğümüz gibi kapalı kapılar ardında gösteri amaçlı kalmadı, aksine 1913′te
Modena şehrindeki Storchi Tiyatrosu’nda ilk kez bir konserde çalınıyor. O
dönemde 30 bin kişi bu gürültüyü duydu ve 2. Dünya Savaşı da duymuş olacak ki
kendi tank tüfek sesleri ile bu gürültüyü bastırdı. Orijinal gürültü makinası
savaşla beraber tarihe gömüldü. Tabi başka manifestolar da yazıldı, hatta
Russolo’dan önce Pratella 1910′da Fütürist Müzisyenlerin Manifestosu’nu yazdı
ama takdir edersiniz ki Russolo kadar ses getirmedi.3”
2.5.
MİMARLIKTA FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)
“Mimar
Antonio Sant’Elia ,de fütürist harekete
inanıyordu ve oda 20. yüzyılda teknolojinin gücünü somutlaştıran modern
şehirlerin ve fütüristik binaların çizimlerini yaratarak fütürist mimarinin
idol bir mimarı oldu. Kariyeri boyunca çok sayıda makalesi yayınlandı, ancak
bıraktığı miras mimari için çok önemliydi. Çizimleri keskin ki ve hep
endüstriyel elemanlar ve yüksek gökdelen binalar içeriyordu. Sant’Elia’nın
modern dünya için tasarladığı o gökdelenler
bugün tartışılan Fütürist mimarlık fikrinin atası oldu.
Bu
trend belirleyicilerin bir sonucu olarak, mimarlar Fütürist hareketi yansıtan
yapıları tasarlamaya başladılar. Fonksiyonel görünümleri ve simetrik çizgileri
ve formu olan tipik binalar tasarlamak yerine, mimarlar, sıra dışı, hayali
sanat eserlerine benzeyen yapılar tasarladılar. Bu yeni akım, dört spesifik
özelliğe odaklandı: hareketlilik, teknoloji, doğal malzemeler ve bilim4.”
“Fütürist
mimarinin temel özellikleri arasında tasarımın akışı ve hareket gösterilir.
Fütürist akım öncesinde tasarımlar yalın çizgilere sahipti ve kare veya
dikdörtgen şeklindeydi. Fütürizm ise yapılarda benzersiz açıları, oval hatları,
keskin kenarları, üçgenleri ve kubbeleri hayatımıza dahil etti.
Yapısal unsurlarını
çevreden alan bu anlayış, hareketli formları ile yapıların sürekliliğini
sağlayan bir ifadeyi vurgular. Teknolojik gelişmeleri sahiplenen bu akım; cam
asansörleri, metal bileşenleri ve mekanik ögeleri de estetik bir biçimde
kullanır5.”
“Fütürist kenti yaratmalı ve
yeniden inşa etmeliyiz: o, her parçası dinamik olan uçsuz bucaksız, kargaşalı,
canlı ve soylu bir şantiye gibi olmalıdır; Fütürist konut ise kocaman bir
makineye benzemelidir”
Fütürist Mimarlık
Manifestosu
3.
TANINMIŞ FÜTÜRİST SANATÇILAR
- Giacomo
Balla (Ressam)
- Umberto
Boccioni (Ressam ve Heykeltıraş)
- Anton
Giulio Bragaglia (Ressam)
- David
Burliuk (Ressam)
- Vladimir
Burliuk (Ressam)
- Mario Carli
(Şair, Deneme ve Roman Yazarı, Diplomat ve Gazeteci)
- Carlo Carrà
(Ressam)
- Ambrogio
Casati (Ressam)
- Primo Conti
(Ressam)
- Tullio
Crali (Ressam)
- Luigi De
Giudici (Ressam)
- Fortunato
Depero (Ressam)
- Gerardo
Dottori (Ressam, Şair ve Sanat Eleştirmeni)
- Filippo
Tommaso Marinetti (Şair)
- Vladimir
Mayakovsky (Şair)
- Angiolo
Mazzoni (Mimar)
- Aldo
Palazzeschi (Yazar)
- Giovanni
Papini (Yazar)
- Luigi
Russolo (Ressam ve Müzisyen)
- Antonio
Sant'Elia (Mimar)
- Hugo
Scheiber (Ressam)
- Gino
Severini (Ressam)
- Bela Kadar
(Ressam)
- Mario
Sironi (Ressam)
- Ardengo
Soffici (Ressam ve Yazar)
- Nâzım Hikmet (Yazar ve Şair)
1: Fütürizm Sanat Akımı Hakkında Bilmeniz Gerekenler - Feride Çelik (11 Kasım 2019) | https://www.oggusto.com/blog/detay/2621/futurizm-sanat-akimi-hakkinda-bilmeniz-gerekenler.html
2: Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Sahne Sanatları Anasanatdalı Sahne Tasarımı Yüksek Lisans Tezi - Hülya ERYILMAZ 2010 | 1910 – 1930 Yılları Arasında Öncü Akımların Avrupa Tiyatrosunda Mekân Tasarımına Yansıması
3: Müzikte Fütürizm - Pınar İlkiz | http://www.musikidergisi.net/?p=1045
4: Fütürizm ve Fütürist Mimari Nedir? - Hayri Atak |https://hayriatak.com/futurizm-ve-futurist-mimarlik-nedir/
5: NEF - Fütürizm ve Fütürist Mimari Nedir: Dünyada Ezber Bozan Yapılar |https://www.nef.com.tr/blog/futurizm-ve-futurist-mimari-nedir-dunyada-ezber-bozan-yapilar
KAYNAKLAR
- Fütürist Tiyatro – M. Brauneck [Özgün metin: M. Brauneck, “Theater der Futurismus”; Theater im 20. Jahrhundert. . 177-185 -Türkçesi: Mahmut Karakuş] | http://www.halksahnesi.org/1999/06/19/futurist-tiyatro-m-brauneck/
- https://www.oggusto.com/blog/detay/2621/futurizm-sanat-akimi-hakkinda-bilmeniz-gerekenler.html
- https://www.nef.com.tr/blog/futurizm-ve-futurist-mimari-nedir-dunyada-ezber-bozan-yapilar
- https://hayriatak.com/futurizm-ve-futurist-mimarlik-nedir/
- http://www.musikidergisi.net/?p=1045
- https://tr.wikipedia.org/wiki/F%C3%BCt%C3%BCrizm
- https://geekyapar.com/diger/en-iyi-10-futurist-tasarim-mimarlik/
- https://www.edebiyatogretmeni.org/futurizm-gelecekcilik/
- https://indigodergisi.com/2017/08/futurizm-nedir-turkiye/
- https://karltoepfer.com/2019/07/01/pantomime-in-the-1920s-futurist-pantomime/
0 yorum:
Yorum Gönder