Sanat Akımları: Fütürizm

 FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)

1.NEDEN VE NASIL?

    Stefan Zweig 1943 yılında yazmış olduğu ‘Dünün Dünyası’ isimli kitabından alınan cümleler Fütürizm akımının neden ortaya çıktığını kısaca özetlemek için yeterlidir. “Kesintisiz ve durdurulamaz bir ilerlemeye duyulan inanç, gerçekte ve o dönemde dinden daha güçlüydü; insanlar ‘ilerleme ’ye Kutsal Kitap’tan daha çok inanıyorlardı. Bilim ve tekniğin gündelik hayattaki şaşırtıcı gelişmeleri de onların bu inançlarını haklı gösteriyordu.”

Zweig’ın bu ifadesinin yanı sıra dönemin en önemli hayatı kolaylaştıran icatları olan evlerde musluk, kalorifer, elektrik, asansör, telefon, sokaklarda tramvay, otobüs ve yeraltı trenleri, gramofon, radyo, telgraf, ucuz resimlerle süslü dergiler de fütürizm sanat akımının doğmasına yardımcı olan diğer etkenlerdir. 1909’da manifestonun yazılmasına etki eden olay, Bleirot isimli bir İngiliz’in, 25 Temmuz 1909’da Calais kentinden İngiltere’nin Dover Limanı’na uçarak Manş’ı geçmesidir. Ulaşım dünyasında diğer bir önemli gelişme ise İtalya’nın önemli bir sanayi şehri olan Torino’da, 1889 yılında FIAT kurulmasıdır (İtalyan Otomobil Fabrikası - Fabbrica Italiana Automobile Torino-Torino’nun,). Ulaşım dünyasındaki bu olay, fütürist akımın İtalya’da da doğmasını sağlar.

Aktivist bir kişiliğe sahip olan Marinetti fütürizmi ‘gelecek’ olarak tanımlar. Öncesinde sanatçı fütürizme dinamizm ya da elektrik ismini koymak istese de daha sonra fütürizm ismine karar verir. İtalya’nın geçmişten bağlarını koparabildiği takdirde ileriye doğru bir hamle yapabileceğini düşünür. ¹

2.FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)

20.yüzyılın başlarında (özellikle 1909 ile 1920 arasında) İtalya’da ortaya çıkmış bir sanat akımıdır. Kurucusu İtalyan şair, romancı, oyun yazarı ve yayın yönetmeni Filippo Tommaso Marinetti’dir. İtalya'da ortaya çıkan bu akım, daha sonra tüm Avrupa'ya yayılmıştır. 1909’da Marinetti Paris’te  “Le Figaro” gazetesinde yayımladığı ''manifesto futurisita'' (Fütürizm Bildirisi), fütürizmin bildirisidir. Fütürizm akımını takip edenler her türlü sanat alanında; özellikle resim, heykel, seramik, grafik tasarım, iç mimarlık, sanayi ürünleri tasarımı, edebiyat, müzik, tiyatro, film, tekstil, moda, mimarlık ve gastronomi alanında eserler vermişlerdir.

Fütürizm, modern yaşantın verdiği heyecanlardan doğan bir akımdır, yenileşmenin tüm olanaklarına açılan bir yönelmedir. Geçmişteki estetik değerleri ve gelenekleri tümüyle reddeden, dünyanın geleceğinin modernlik olduğunu iddia eden fütüristler sanatta sürekliliği, değişkenliği, hareketliliği savunmuşlardır. Yani fütürizm, yaşamdaki sürekli değişimin sanata da yansıması gerektiğini vurgular. Fütürizm akımı, (gelecekçilik) geleneksel sanat anlayışına karşı çıkarak, yeni anlatım yollarının ve biçimlerinin bulunması gerektiği görüşünü benimser; sanatın her dalına makineyi, hızı ve dinamizmi sokmak ister. Fütürizm, bir bakıma makineye olan hayranlığın türküsünü söyler.

1909’da yayımlanan bildiride, ''Bizler müzeleri, kütüphaneleri yerle bir edip ahlakçılık gibi bütün yararcı korkaklıklarla savaşacağız.'' ifadeleri yer almaktadır. bu, geçmişin bütünüyle reddi anlamına gelmektedir. Aynı bildiride, ''Biz dünyadaki gerçekten sağlıklı tek şeyi, yani savaşa ve ölüme götüren güzel düşünceleri yüceltiyoruz.'' sözleri, siyasal alanda o dönemde gelişen faşizmden yana bir tavrın da açık gösterisi oluştur. Süratin (hızın) üstünlüğünü iddia ve ilan eden Marinetti, bir yarış arabasının, Yunan heykelinden (Samothrake Zaferi) daha güzel olduğunu belirtmiştir.

İtalyan fütüristler, bildirilerinde savaşın dünya sağlığı yönünden gerekliliğini, makineye karşı duydukları hayranlığı, hızın güzelliğini dile getirdi. Mussolini faşizminin peşine takılarak, kadın düşmanlığını yüceltmişler; müzelerin, kütüphanelerin yıkılmasını önermişlerdir. Neredeyse, İnsanlığın tüm kültür birikimine savaş açmışlardır. “Kelimelere özgürlük” düşüncesiyle hareket eden bu sanatçılar, geleneksel şiir anlayışını terk ederek şiirde serbest nazmı savunmuşlar, ölçü, uyak, nazım biçimi ve geleneksel dilbilgisi kurallarını dışlamışlardır.

Rus fütüristleri bunların tersine, savaşa karşı olmuşlar, kadın-erkek eşitliğini savunmuşlardır. Makineleşmenin, sanayinin yanında yer almakla birlikte makineyi kullananın, üretici güçlerin toplumsal ve düşünsel olarak destekleyicileri olmuşlardır. Fütürizmin Rus Edebiyatındaki temsilcisi Vitaclimir Mayakovski’dir.

Türk edebiyatında Nazım Hikmet fütürizmden etkilenmiştir. Serbest şiiri benimsemesi, kimi şiirle­rinde “makineleşme İsteğini” dile getirmesi ve Resimli Ay adlı dergide “Putları Yıkıyoruz” adlı yazı dizisinde geleneksel Türk şiiri ve bu şiirin ozanlarına tavır alması, ondaki fütürist etkileri açıklar.

 

2.1. FÜTÜRİZMİN GENEL ÖZELLİKLERİ

·         Değişen dünya şartlarına ayak uydurabilme, bu görüşün temel prensiplerinden biridir. Amaç, bu yaşama tarzını sanat eserlerinde de vücuda getirebilmek, geleneksel yapısıyla süregelen ve uyuşuk yapıda bulunan edebiyatı modern hayatın şartları ile donatmaktır.

·         Fütüristlerin sanat anlayışlarının temelini dinamizm oluşturur.

·         Cesaret, isyan, kavga, cüret, hız gibi anahtar kavramlarla şekillenen şiir dünyası, sanayileşen ve makineleşen yenidünya düzeninin sanat eserindeki yansıması hâline gelir.

·         Devamlı olarak değişme içerisinde olan, makineleşme ile artık eskisinden farklı bir şekilde yaşanılan dünyanın insanlığa sunduğu bu yeni ortama sanat eserinde bir nevi yüceltme duygusu yaşatılır. Toplumlara, okuyucuya sanat eseri ile verilen mesaj; makineleşmenin, hızın, mücadelenin kutsallığı ve güzelliğidir.

·         Değişen dünya yapısının yüceltildiği ve farklı bir hayat tarzının yansıtıldığı bu sanat anlayışında, gelenekten gelen görüşler de tümüyle reddedilir.

·         Şiirin şekil unsurları bağlamında bilinen tüm kalıplarda şiirden çıkarılır. Şiir dili, sanatkârane olmaktan çıkarılmış, mekanik sesler ve orkestra ahengi sanat eserine getirilmiştir.

·         Diğer türlere nazaran, etkisini resim ve şiir alanında daha yoğun göstermiş olan bu akım, Rus edebiyatında da özellikle Mayakovski oldukça rağbet görmüştür. Türk edebiyatında ise Nazım Hikmet.

·         Benimsediği dünya görüşü ve sanat anlayışı ile sürrealizm ve dadaizme zemin hazırlar.

·         Genel olarak fütüristler, savaş, kavga gibi saldırgan hareketleri içeren konuları ele alırlar.

·         Evrenin hareketi ve canlılığı, resimde dinamik bir duyurma hâlinde verilmelidir.

·         Hızın, süratin güzelliği vurgulanarak uçaklara, arabalara, trenlere övgüler yağdırılır.

·         Eserlerinde mantıklı cümleler kurmayı reddeden fütüristlerin parolası, “sözcüklere özgürlük”tür.

 

2.2 EDEBİYATTA FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)

Fütürizm'in kurucusu Marinetti, Avrupa’da birçok yazarı etkiledi.

Çok genel bir özetlemeyle söylenirse, bu yenidünyayı yansıtmada yetersiz kalan şiir dili hedef alınıyor, dille özgürce oynama hakkı savunuluyordu. Fütüristler, içerik düzeyinde ise teknolojik gelişmelerle, ulaşım ve iletişim araçlarıyla birlikte gelen yaşantıyı ve kalabalığı, sokağın seslerini şiire sokmak istiyorlardı. İtalyan Fütüristleri bunu savaş ve giderek faşizm yanlısı bir tutum takınmaya kadar vardırdılar.

Fütürizm, Rusya’da ise kendine özgü bir renge bürünmüştü. Rusya’da Velemir Hlebinikov ve Mayakovski fütürizme yöneldi. Rus fütüristlerin her biri kendi bildirgelerini yayınladı; ancak Puşkin, Tolstoy ve Dostoyevski bunu reddetti. Şiirde sokak dilinin kullanılması istendi. 1917 Ekim Devriminden sonra da fütürizm akım güçlendi. Mayakovski’nin ölümüne kadar etkisini sürdürdü.

Başka ülkelerde etkisi edebiyatı izleyen çevrelerle sınırlı kalan akımlar, onların elinde toplumsal işlevler üstleniyordu. Rus Fütüristleri, hem politik bakımdan, hem sanat anlayışı açısından İtalyan Fütüristlerinden ayrılıyorlardı ve kendi anlayışlarını dönemin resim alanındaki akımından da etkilenerek ”kübo-fütürizm” olarak adlandırıyorlardı.

“Kübo-Fütürizm, diğer adıyla Rus Fütürizmi, 1913 yılından itibaren Rusya'da Kübizm'e etki eden ve geliştiren, Rus fütürizminin temel okuludur. Kübo-Fütürizm, Kübizmin formları ve Fütürizmin dinamikliğini esas almıştır. Kazimir Malevich, Kübo-Fütürizm tarzını geliştiren kişidir. Bu tarz, 1912 yılında imzalanan ve 1913 yılında yapıldığı bilinen The Knife Grinder (Bıçak Bileyici) adlı eserinde görülebilir”

Estetik kalıpların yok edilişi çoğunlukla modern konulara kaba gereçlerle paylaşmalarını sağlarken, kültür tekeli kurmaya yönelik oluşlarından dolayı Lenin’in kendilerine ihtiyatla bakmasına karşın, Proletaryanın hizmetine girdiler. Fütürizmin en olumlu yanları LEF ile Aseyev, Mayakovakiy, Pasternak’ın kişisel yapıtlarına yansımıştır.

Türkiye edebiyatında fütürizmin etkisinde bazı ürünleri, Rusya’da bulunduğu yıllarda (1922-1928) Nazım Hikmet kaleme aldı. Mayakovskiy ve başka fütürist şairlerin bir takım öz ve biçim yeniliklerini benimseyen şair; İtalyan ve Rus fütürizminin özellikleri olan özgür nazım tekniği, teknoloji hayranlığı (demir raylarda koşan demir beygir, asma köprüler, elektrikli tezgahlar), hızın güzelliği, çalışan kadının yüceltilmesi gibi öğeleri kullandı (“Makinaşmak istiyorum”, “Sanat telakkisi” gibi şiirler). Ancak Nazım Hikmet’te fütürizmin etkisi uzun sürmedi.

İtalya'daki fütürizm akımına uyan ilk şiir antolojisi 1912’de yayımlandı. Fütürizm, faşizm ile özdeşleşti ve 1920’lerin ortalarına doğru etkisini yitirdi.

 

*Şiirde temel öğeler cesaret, cüret ve isyandır,

*Edebiyat durgunluktan ve uyuşukluktan sıyrılmalıdır. Edebiyatta işlenecek konular saldırgan hareketler, kavga ve dövüştür.

*Ancak kavga güzeldir. Saldırgan niteliksiz bir şaheser olamaz. Şiir tanınmayan ve bilinmeyen güçlere karşı saldırgan olmalıdır.

 

2.2.1 EDEBİYATTA FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK) ÖRNEKLERİ

PİSTON

Gürültüler arasından Dan… Dan… Gelir bir ses uzaktan Makinenin gürültüsü Pistonun gümbürtüsü Piston… Ton… Ton… Ton Piston… Pis…Ton… (F.T. Marinetti)

 

MAKİNALAŞMAK

trrrrum,

trrrrum,

trrrrum!

trak tiki tak!

makinalaşmak istiyorum!

beynimden, etimden, iskeletimden geliyor

bu!

her dinamoyu altıma almak için çıldırıyorum!

tükrüklü dilim bakır telleri yalıyor,

damarlarımda kovalıyor oto-direzinler lokomotifleri!

trrrrum,

trrrrum,

trak tiki tak

makinalaşmak istiyorum! (Nazım Hikmet)

 

2.3. TİYATRODA FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)

Fütürist Tiyatro, mekanik tiyatro biçimi olarak, sirk ve kabare tekniklerini, ışık ve şok etmenlerini, fotomontajı, mekanik baleyi, gürültü müziğini, anlamdan yoksun soyut şiir okumayı içerir. Fütürist Tiyatro'ya göre, birbirinden kopuk ritimlerin iç içe geçmesi, hız ve dönüşümün sentetik birleşimi, yaşama egemen yasaları en iyi biçimde çizebilecekti; "gerçek fütürist ruha uygun gösteri ve anlatım biçimleri" bunlardı. "Tümden yaratma boşluğuna dinamik sıçrama" olarak sahne, "mantık dışı" ve "gerçek dışı" biçimlendirilecekti; tüm geçmiş drama biçimlerinin sözel yapısından özgürleşerek "mantık dışı tartışma"ya yer verilecekti; sahne tasarımında devrim yapılarak "çok boyutlu fütürist uzay sahne" kurulacak, plastik ışıklama uygulanacaktı. Fütürist Tiyatro'nun temel savları çeşitli fütürist bildirilerde ortaya konmuştur.

1915'te Marinetti ve arkadaşları "Fütürist sentetik tiyatro" deneyini yaptılar. “Bu tiyatro, birkaç dakikaya sıkıştırılmış gösterilerden oluşuyordu. Bu kısacık gösterilerde çeşitli durumlar, olaylar, duygu ve düşünceler, çoğu kez sembollerle dile getiriliyordu. Amaç, makineleşme dönemi toplumunun dinamizmini yansıtmaktı. 76 kısa oyun, 1915–16 yıllarında Sintesi adı altında basıldı.” (Şener, 1998:240)

“Bu oyunlar birçok İtalyan kentinde sergilenmiştir. Bu oyunlarda ise geleneksel olay gelişimi yerine kopuklu sahneler göze çarmaktadır. Bu sahneler mantık dışı bir düzen içerisinde ve aynı zamanda eş zamanlı olarak yer aldığı görülür. Aynı zamanda oyun kişilerinin nitelikleri de en aza indirgenmiş, söz yerine ise simgesel ışıklama kullanılması tercih edilmiştir².”

“Fütürizm, bir tiyatro akımı oluşturmamakla beraber, sahnede plastik anlatıma ve harekete verdiği önemle, oyuncu ile seyirciyi kaynaştırma girişimi ile eşzamanlılık ve çok odaklılık deneyimleri ile çağdaş tiyatronun gelişimini etkilemiştir. (Şener, 1998:240)

Fütürizm, tiyatronun gelişimiyle, özellikle deneysel ve öncü tiyatro ile ilgili önemli yenilikler getirmiştir:

1. Fütürist gösteriler, salon ve sokak etkinlikleri, kitle etkinlik biçimleri olarak büyük teyatral etki yaratırlar. Protesto eylemi burada bir sanatsal eylem olarak görülür; skandallar, son derece hızlı gelişen dinsel törenler gibi estetize edilirler: Kışkırtıcı ve kültüreleştirel bildirgelerin, eylem stratejilerinin okunması, kalabalıkların karmaşa içerisinde birbirine düşmesini sağlar; her yerde gürültü, kavga egemendir; nesneler havada uçuşur, taşkın giysili insanlar pankartlar taşıyarak bir tiyatro geçidi sunarlar. Burada izleyiciler de katılır oyuna. Bu etkinliklere katılan herkes için güncel yaşam bir tiyatrodur. Bu biçimler, dada akımı tarafından benimsenir; daha sonra, 60’lık yıllarda, bunlar sokak tiyatrosu olarak çıkar karşımıza.Bu eylem sanatının yaratıcısı, her şeyden önce, Marinetti’dir.

2. Varyete ve müzikhol tiyatrosu. Geleneksel tiyatro kültürüne karşı geliştirilmiş, polemiğe büyük bir eğilimi olan, değişik bir tiyatro modelidir bu: Bu tiyatroda içine kapalı düşünen izleyici bir şokla uyarılır, düşünmesi önlenerek, sinirsel bir heyecan yaratılır; geleneksel içedönük kültür yerine, sıradan ve saldırgan dış çekicilikler önplana çıkarılır. Klasik yazın tiyatrosu geleneğine karşı, bütün çağdaş teknik (lm,projeksiyon) ve sanatsal araçlar (akrobasi, ilgi çekici gösteriler) kullanılır. İzleyici günlük yaşamda karşılaştığı etkilere, büyük kentlerdeki yaşamın hızlı akışına hazırlanarak, bunlara uyum sağlaması amaçlanır. Özellikle Rusya’daki öncü sanatçıları etkilemiş olan Marinetti’nin Variete adlı bildirgesi, bu tiyatro biçimini son derece iyi tanımlar. Burada söz konusu olan, bu tiyatronun temelini oluşturan ve karşılıklı olarak birbirini tamamlayan fütürist tiyatronun iki yapısal öğesidir: Bunlar montaj ve eşzamanlılık ilkeleridir. Bu iki ilke ile fütüristler, çağdaş yaşam gerçekliğini yansıtmak ve izleyiciye “yeni bir fütürist duyarlılık” kazandırmak isterler.

3. Özellikle Enrico Prompolini (1894-1956), Fortunato Depero (1892- 1960) ve Giacomo Balla (1871-1958) tarafından geliştirilen fütürist deneysel tiyatro. Burada bir sanat biçimi olarak tiyatro korunmakta, ancak deneysel estetiğinden dolayı geleneksel tiyatro ile bütün bağlarını koparmaktadır. Sahneyi tümüyle teknik araçlarla donatmayı amaçlayan, oyunculara yer vermeyen, gürler ve nesnelerin bulunduğu, ışık, ses ya da renk oyunu olarak gerçekleştirilen bir tiyatrodur bu. Bu tiyatro türü, görsel sanatlara çok yakındır ve daha sonra ortaya çıkacak olan gösterim sanatının gelişiminin ilk biçimi olarak da görülebilir. Fütürizmin gelenekle tümüyle kopardığı bağlar, burada sanat biçimi içine alınmıştır.

4. Fütürist tiyatro için son derece tipik olmasına karşın, uygulamada önemli bir yer tutmayan, Fedele Azari’nin 1918 yılının ilk yazında gerçekleştirdiği uçuş tiyatrosu. İtalyan ordusunda pilot olarak çalışmakta idi Azari ve bu konudaki düşüncelerini Nisan 1919 tarihinde “Fütürist Uçuş Tiyatrosu” bildirgesinde dile getirmiştir. Fütürisitlerin makineye ve tekniğe duydukları hayranlık, tutarlı bir biçimde Azari’nin uçuş tiyatrosu ile üretime geçirilmiştir. Azari, kendi taslağımı şöyle tanımlar:

“Biz fütürist pilotlar, yeryüzüne dik olarak yükseklere uçmayı ve dikey olarak hiçliğe yapılan düşüşleri, merkezkaç kuvveti vücudumuzu oturduğumuz küçük koltuğa bastırırken, isteğin verdiği sarhoşluk ile dönüşler yapmayı ve bizi, hiçlik içerisinde bulunan, dönen merdivenlere sürükleyen sarmal biçimli hava akımlarına bırakmayı severiz: Sürekli daha çok zevk veren keskin dönüşleri iki, üç ya da on kez yinelemeyi, burgu dönüşü yaparken kanatlara dayanmayı, burgaç biçimli uçuşları, kayarak uçmayı, uzun uçuşlarda ölü yaprak gibi kendimizi salıvermeyi, soluk kesici sayısız ters dönüşlerde kendimizden geçmeyi, kısaca yuvarlanmayı, sallanmayı ve uçaklarımızla havada dev bir yeldeğirmeni çizerek, gökyüzünde görünmez trapezler üzerinde dönmeyi severiz. Biz fütürist pilotlar uçak yardımıyla, karmaşık ruh durumlarını dile getirebilecek yeni bir sanat biçimi yaratabiliriz. Biz pilotlar, kendi duygularımızı ve şiirselliğimizi uçaklarımızın sallanışı ve çeşitli yönlere yapılan hızlı gidiş gelişlerle gökyüzünden aşağılara haykırırız; bu arada attığımız taklalar, doğaçlama hiyeroglier ve garip evrimler bu olaydan aldığımız zevkin ritmine uygun olarak gerçekleştirilir. Uçarken yarattığımız sanat biçimi dansa benzer; ancak görkemli arkaplanı, ulaşılamaz dinamizmi ve örneğin, mekânın üçboyutunun kullanılması gibi sağladığı değişik olanaklar, bu sanat biçimini danstan daha üstün kılar. (…) Bu tür anlatımlar ya da gösteriler iki veya daha çok uçakla yapıldığında, bütün bir diyalog ve dramatik eylem gerçekleştirilebilir. Örneğin, izleyici uçaklarla yapılan bir karşılaşmayı izlerken, rakiplerin değişik tutumlarını gözleyerek pilotların duygularını anlayabilir; insan saldırıda bulunan tarafın sıçrayışlarını, sarmal biçimli yükselişini saldırı ile karşılaşan pilotun kediyi andırır ya da açık saldırgan, duygusal ya da dikkatli taktiklerinden ayırabilir. Ancak, bu, uçuş anında olası anlatım olanaklarının yalnızca bir yönüdür. Bir başka deyişle, şimdiye dek sanat dışı amaçlarla kullanılmış olan anlatım olanaklarını sanatsal olarak birleştirerek, yeni bir akrobasi ile hava sanatı yaratmak istiyoruz.(…)

2.4. RESİMDE FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)

Fütürizmde yapılmak istenen şey, evrendeki hareketin bir anını tesbit etmek değil; hareketin kendini duyurmaktır. Bu akımın en önemli özelliği, her şey hareket halindedir ve değişmektedir. Hareket halindeki varlıkların gözde bıraktıkları etki algılanıncaya kadar hareket yeniden değişir. Bu nedenle koşan bir at, dört değil, yirmi ayaklıdır ve ayakların hareketi de üçgen biçimindedir. Çok çabuk hareket eden bir insan veya cisim, çizgilerini hava içinde eritir. Bu yüzden gözlerimiz, onun yapısını fark etmez. Çok çabuk hareket eden cisim sanki parçalanmış moleküller halindedir. Bu bilimsel gerçek Fütüristlerin sanat görüşü olmuştur. Bunlar daha çok fırtınalı denizler, son hızla giden otomobiller, dansözler gibi hareketli konuları seçmişlerdir.  Resim sanatında bu Akımın önemli temsilcileri: Umberto Boccioni, Giacomo Balla,  Severini'dir.

Bu akım her şeyin sürekli değiştiğini sonucunda hareketin yaşamın en önemli gerçeği olduğunu savunur. Bir hareket algılanıncaya kadar yeni bir harekete geçilir. Hareket yaşamın kaynağıdır. Resim sanatına yeni, dinamik bir ruh kazandırmak istemişlerdir. Hareketi vermek için de nesneleri parçalara ayırmışlar, çizgileri üst üste getirmişlerdir. Her şey hareketi vermek için kullanılmıştır. (Boccioni,Severini)Konu olarak hareket eden nesneler resmedilmiştir.

Bir oda içinde bakarak balkondaki bir kişiyi resmederken, ancak pencere çerçevesinin bize izin verdiği kadarı ile görüş alanımızı sınırlamıyoruz. Bilâkis balkondaki adamın görüp yaşadığı duygularını, çevresiyle vermek istiyoruz. Caddenin gürültüsü, sağda ve solda derinliğine giden evlerin sırası..." Görülüyor ki Fütürizm, kendine amaç olarak objeyi değil, insanın iç yaşantısını ele alıyordu. Yani ruh durumu resme giriyordu.

 

2.5. MÜZİKTE FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)

“Yıllardan 1901. Gençliğinde Leonardo Da Vinci’nin Son Yemek tablosunun restorasyonunda çalışmış bir ressam olan ve aynı zamanda müzikle de uğraşan Luigi Russolo bu akımın müzik dalına hayat veriyor. Derken Filippo Tommaso Marinetti ile arkadaş oluyor ve 1913′te “Gürültünün Sanatı” manifestosunu yayımlıyor. Aslında kendisi için elektronik müziğin ilk teorisyenlerinden diyebiliriz. “Gürültünün Sanatı” ise aslında Russolo’nun fütürist besteci arkadaşı Francesco Balilla Pratella’ya yazdığı bir mektup. Russolo’ya göre insan kulağı hız, enerji, gürültü ve urban endüstriyel sese alışık hale geldi, hatta bu yeni ses paleti beste ve müzikal alet anlayışına yeni bir anlayış getiriyor. 20. yüzyıl müzik anlayışına bambaşka ve önemli bir bakış getiren bu manifesto ile de Gürültü Makinası doğuyor. Russolo’nun “Intonarumori” adını verdiği gürültü makinası bizim düşündüğümüz gibi kapalı kapılar ardında gösteri amaçlı kalmadı, aksine 1913′te Modena şehrindeki Storchi Tiyatrosu’nda ilk kez bir konserde çalınıyor. O dönemde 30 bin kişi bu gürültüyü duydu ve 2. Dünya Savaşı da duymuş olacak ki kendi tank tüfek sesleri ile bu gürültüyü bastırdı. Orijinal gürültü makinası savaşla beraber tarihe gömüldü. Tabi başka manifestolar da yazıldı, hatta Russolo’dan önce Pratella 1910′da Fütürist Müzisyenlerin Manifestosu’nu yazdı ama takdir edersiniz ki Russolo kadar ses getirmedi.³”

 

2.5. MİMARLIKTA FÜTÜRİZM (GELECEKÇİLİK)

“Mimar Antonio Sant’Elia ,de  fütürist harekete inanıyordu ve oda 20. yüzyılda teknolojinin gücünü somutlaştıran modern şehirlerin ve fütüristik binaların çizimlerini yaratarak fütürist mimarinin idol bir mimarı oldu. Kariyeri boyunca çok sayıda makalesi yayınlandı, ancak bıraktığı miras mimari için çok önemliydi. Çizimleri keskin ki ve hep endüstriyel elemanlar ve yüksek gökdelen binalar içeriyordu. Sant’Elia’nın modern dünya için tasarladığı o gökdelenler  bugün tartışılan Fütürist mimarlık fikrinin atası oldu.

Bu trend belirleyicilerin bir sonucu olarak, mimarlar Fütürist hareketi yansıtan yapıları tasarlamaya başladılar. Fonksiyonel görünümleri ve simetrik çizgileri ve formu olan tipik binalar tasarlamak yerine, mimarlar, sıra dışı, hayali sanat eserlerine benzeyen yapılar tasarladılar. Bu yeni akım, dört spesifik özelliğe odaklandı: hareketlilik, teknoloji, doğal malzemeler ve bilim⁴.”

“Fütürist mimarinin temel özellikleri arasında tasarımın akışı ve hareket gösterilir. Fütürist akım öncesinde tasarımlar yalın çizgilere sahipti ve kare veya dikdörtgen şeklindeydi. Fütürizm ise yapılarda benzersiz açıları, oval hatları, keskin kenarları, üçgenleri ve kubbeleri hayatımıza dahil etti.

Yapısal unsurlarını çevreden alan bu anlayış, hareketli formları ile yapıların sürekliliğini sağlayan bir ifadeyi vurgular. Teknolojik gelişmeleri sahiplenen bu akım; cam asansörleri, metal bileşenleri ve mekanik ögeleri de estetik bir biçimde kullanır⁵.”

“Fütürist kenti yaratmalı ve yeniden inşa etmeliyiz: o, her parçası dinamik olan uçsuz bucaksız, kargaşalı, canlı ve soylu bir şantiye gibi olmalıdır; Fütürist konut ise kocaman bir makineye benzemelidir”

Fütürist Mimarlık Manifestosu

 

3. TANINMIŞ FÜTÜRİST SANATÇILAR

• Giacomo Balla (Ressam)
• Umberto Boccioni (Ressam ve Heykeltıraş)
• Anton Giulio Bragaglia (Ressam)
• David Burliuk (Ressam)
• Vladimir Burliuk (Ressam)
• Mario Carli (Şair, Deneme ve Roman Yazarı, Diplomat ve Gazeteci)
• Carlo Carrà (Ressam)
• Ambrogio Casati (Ressam)
• Primo Conti (Ressam)
• Tullio Crali (Ressam)
• Luigi De Giudici (Ressam)
• Fortunato Depero (Ressam)
• Gerardo Dottori (Ressam, Şair ve Sanat Eleştirmeni)
• Filippo Tommaso Marinetti (Şair)
• Vladimir Mayakovsky (Şair)
• Angiolo Mazzoni (Mimar)
• Aldo Palazzeschi (Yazar)
• Giovanni Papini (Yazar)
• Luigi Russolo (Ressam ve Müzisyen)
• Antonio Sant'Elia (Mimar)
• Hugo Scheiber (Ressam)
• Gino Severini (Ressam)
• Bela Kadar (Ressam)
• Mario Sironi (Ressam)
• Ardengo Soffici (Ressam ve Yazar)
• Nâzım Hikmet (Yazar ve Şair)

 DİP NOTLAR

1:  Fütürizm Sanat Akımı Hakkında Bilmeniz Gerekenler - Feride Çelik (11 Kasım 2019) | https://www.oggusto.com/blog/detay/2621/futurizm-sanat-akimi-hakkinda-bilmeniz-gerekenler.html

2:  Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Sahne Sanatları Anasanatdalı Sahne Tasarımı Yüksek Lisans Tezi - Hülya ERYILMAZ 2010 | 1910 – 1930 Yılları Arasında Öncü Akımların Avrupa Tiyatrosunda Mekân Tasarımına Yansıması 

3: Müzikte Fütürizm - Pınar İlkiz | http://www.musikidergisi.net/?p=1045

4: Fütürizm ve Fütürist Mimari Nedir? - Hayri Atak |https://hayriatak.com/futurizm-ve-futurist-mimarlik-nedir/

5: NEF - Fütürizm ve Fütürist Mimari Nedir: Dünyada Ezber Bozan Yapılar |https://www.nef.com.tr/blog/futurizm-ve-futurist-mimari-nedir-dunyada-ezber-bozan-yapilar

 

KAYNAKLAR

• Fütürist Tiyatro – M. Brauneck [Özgün metin: M. Brauneck, “Theater der Futurismus”; Theater im 20. Jahrhundert. . 177-185 -Türkçesi: Mahmut Karakuş] | http://www.halksahnesi.org/1999/06/19/futurist-tiyatro-m-brauneck/
• https://www.oggusto.com/blog/detay/2621/futurizm-sanat-akimi-hakkinda-bilmeniz-gerekenler.html
• https://www.nef.com.tr/blog/futurizm-ve-futurist-mimari-nedir-dunyada-ezber-bozan-yapilar
• https://hayriatak.com/futurizm-ve-futurist-mimarlik-nedir/
• http://www.musikidergisi.net/?p=1045
• https://tr.wikipedia.org/wiki/F%C3%BCt%C3%BCrizm
• https://geekyapar.com/diger/en-iyi-10-futurist-tasarim-mimarlik/
• https://www.edebiyatogretmeni.org/futurizm-gelecekcilik/
• https://indigodergisi.com/2017/08/futurizm-nedir-turkiye/
• https://karltoepfer.com/2019/07/01/pantomime-in-the-1920s-futurist-pantomime/

PDF OLARAK İNDİRMEK İÇİN TIKLAYINIZ>>